فرهنگ رانندگی در کتاب آیین نامه

رانندگی ایمن و رعایت قوانین و مقررات ترافیکی بیانگر مشارکت و تعاملات اجتماعی مثبت افراد در جریان عبور و مرور است

می‌توان اظهار نمود نحوه  رانندگی هر فرد جدا از مهارتش، فرهنگ و سطح توسعه اجتماعی او را نشان می‌دهد و بیان‌کننده ابعاد مختلف شخصیت، رفتار و درک اجتماعی است.

احترام به قوانین و مقررات و رعایت آن، احترام به حقوق دیگران هنگام رانندگی، بالا بودن آستانه تحمل فرد در قبال محرک‌های ترافیکی، اهمیت به پاکیزگی و سلامت وسایل نقلیه و ایجاد فضای آرام و ایمن برای سرنشینان و رانندگان سایر خودروها، همگی نمونه‌هایی از تعاملات و رفتار اجتماعی مثبت راننده است.

بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری نمود که نحوه رانندگی، نمونه‌ای بارز از اخلاق اجتماعی افراد است.

بنابراین می‌توان فرهنگ ترافیک را به‌صورت زیر تعریف و بیان نمود:

تلاش دائم برای بهبود و کنترل شرایط عبور و مرور وسایل نقلیه از یک‌طرف و افزایش سطح فرهنگ استفاده کنندگان از وسایل، چه به‌صورت پیاده، راننده و یا سرنشین.

• رانندگی رقابت جویانه: لذت بردن از مانور دادن در هنگام رانندگی، پذیرش خطرات رانندگی برای هیجان و لذت، رانندگی همراه با خطرپذیری بالا - سبقت و سرعت ناگهانی

• رانندگی پرخاشگرانه: رانندگی با فاصله کم با خودروهای دیگر که بیشتر برای تنبیه سایر رانندگان انجام می‌گیرد.

بنابراین توجه به موارد زیر در رانندگی الزامی است: 

• رعایت قوانین و مقررات و حفظ حقوق اجتماعی 

•  عدم تجاوز به حریم دیگران.

• از دیدگاه روانشناسی، چند ویژگی به‌عنوان عوامل مؤثر در رانندگی حادثه‌ساز مطرح می‌شود ازجمله احساس مالکیت شخصی، تمایل به خودنمایی و احساس غرور و میل به برتری.

حرکات و سخنان غیراخلاقی، پرخاشگری و ناسزاگویی به هنگام رانندگی در حوزه رفتارهای ناپسند و ستیزه جویانه است.

انجام سرعت غیر مجاز، سبقت‌های حادثه آفرین، نصب بوق‌های گوش‌خراش، نصب سیستم‌های صوتی پرقدرت و استفاده از شیشه‌های دودی و لامپ‌های غیر مجاز، اتومبیل و رانندگی افراد را به‌نوعی هنر و افتخار تبدیل نمی‌کند بلکه توان این حرکات نوعی رفتار ناهنجار اجتماعی و ناپسند است.

بوق زدن‌های بی‌مورد و متوالی، استفاده غیر مجاز از نور بالای خودرو، لجبازی با سایر کاربران ترافیک، مسدود کردن مسیر با پارک کردن بی‌مورد خودرو، توقف دوبله، سبقت از سمت راست، عدم رعایت فاصله طولی مناسب با خودروی جلویی، انجام حرکات نمایشی، عدم استفاده از چراغ راهنما در هنگام تغییر مسیر، تجاوز به خط عابر پیاده، نور بالا زدن پی‌درپی، ایجاد وحشت و اضطراب در رانندگان دیگر و بیرون ریختن زباله از مواردی هستند که انجام آن‌ها، نشانه عدم آشنایی با فرهنگ صحیح رانندگی و ضعف شخصیت راننده است

رفتارهای پرخاشگرانه در رانندگی را می‌توان به‌عنوان یکی از عوامل مهم در بالا بودن میزان مرگ‌ومیر در گروه سنی زیر چهل سال در کشورمان ایران محسوب نمود.

معمولاً به مجموعه رفتارهای منفی در رانندگی، رانندگی خطرساز و یا رانندگی تهاجمی می‌گویند.

یکی از متغیرهایی که در رانندگی تهاجمی و پرخطر نقش دارد پرخاشگری است. پدیده پرخاشگری ازجمله مواردی است که خطرات زیادی در رانندگی ایجاد و سوانح ترافیکی را به دنبال دارد.

در همین ارتباط برخی ازنظریه‌پردازان دو نوع پرخاشگری را از یکدیگر متمایز کرده‌اند؛ پرخاشگریِ وسیله‌ای و پرخاشگریِ خصمانه.

پرخاشگری وسیله‌ای، رفتاری است برای رسیدن به هدفی خاص در حالی که پرخاشگری خصمانه رفتاری است برای آسیب رساندن به دیگری.

رانندگان مهاجم در رانندگی خود بیشتر درگیر پرخاشگری وسیله‌ای هستند و آن موقعی است که راننده از وسیله نقلیه خود برای تنبیه دیگران استفاده می‌کند. برای نمونه هنگامی‌که راننده‌ای در شب پشت سر راننده  جلویی خود با نور بالا حرکت می‌کند یا موقع که جلوی سرعت راننده پشت سر را با حرکت آهسته خود می‌گیرد و یا هنگامی‌که با سرعت بالا و با بوق‌های ممتد قصد تنبیه سایر کاربران ترافیک را دارد از پرخاشگری وسیله‌ای استفاده می‌کند. رانندگان خشن‌تر در هنگام رانندگی خشم شدیدتری از خود بروز می‌دهند و در هنگام رانندگی رفتارهای خطرساز فراوان‌تری نسبت به سایر رانندگان از خود نشان می‌دهند. رانندگی سریع و عجولانه دو عاملی است که به رانندگی تهاجمی مربوط می‌شود. باید توجه داشته باشید اقدامات انجام شده توسط رانندگان پرخاشگر، ایمنی ترافیک را مختل و سوانح ترافیکی را به دنبال دارد.

رانندگان پرخطر و پرخاشگر معمولاً در رانندگی به رفتارهای زیر متوسل می‌شوند:

• مانور و تغییر مسیر به‌طور مکرر

• استفاده از نور بالا برای اذیت کردن راننده  مقابل

• بوق زدن‌های بیهوده و مکرر

• توهین به سایر رانندگان و انجام رفتارهای ناپسند و زشت اجتماعی

• تغییر مسیر ناگهانی و خطرآفرین برای سایر رانندگان

• سرعت‌های غیر مطمئنه و ایجاد حادثه برای سایر رانندگان

• قرار گرفتن به مدت طولانی در خط سرعت به‌منظور تنبیه اتومبیل پشت سر

• ترمزهای مکرر و ناگهانی برای تنبیه اتومبیل پشت سر

• عبور از خط مقابل برای رهایی از ترافیک

 رفتارهای نابهنجار ترافیکی همچون تخلفات، تصادف‌ها، حرکات مارپیچ، سبقت‌های غیر مجاز، عدم توجه به تابلوهای ترافیکی و ... ازجمله مواردی هستند که باعث ایجاد پرخاشگری‌های اجتماعی و ترافیکی می‌شود.

 سفرهای طولانی با اتومبیل‌های فرسوده در ترمز که راه‌ها، ناوگان حمل‌ونقل عمومی فرسوده و فاقد حداقل امکانات ایمنی و تردد در خیابان‌های پر از ترافیک، خستگی جسمانی، روحی و روانی، تحریک‌پذیری واکنش‌های آنی و ناخواسته رانندگان را به دنبال دارد.

مهم‌ترین عوامل و خصوصیاتی که موجب عملکرد ضعیف یک راننده می‌شود، شامل موارد زیر می‌گردد:

• عدم شناسایی و تشخیص نادرست حوادث غیرمنتظره و حادثه‌ساز

• نداشتن تمرکز در حین رانندگی

• افزایش خطا در قضاوت و تصمیم‌ها به هنگام سرعت‌های بالا و غیر ایمن

نداشتن توجه کامل به ایمنی سایر کاربران ترافیک اعم از رانندگان و عابران پیاده

در اینجا به مهم‌ترین عاملی که بر رفتار انسان در حین رانندگی تأثیر گذاشته، باعث پایین آمدن عملکرد به‌موقع آن‌ها می‌شود، به‌اختصار آورده می‌شود:

• خستگی

• مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی

• عواطف و هیجان

• افسردگی

تصادفاتی که در اثر خستگی و خواب‌آلودگی رانندگان به وجود می‌آیند معمولاً به دلیل عدم سرعت واکنش راننده، شدیدتر از دیگر برخوردها می‌باشد. خستگی باعث کاهش سطح هوشیاری و ایجاد خواب‌آلودگی شده و این امر ساعت واکنش فرد را در برابر خطرات کاهش می‌دهد. درصورتی‌که در حین رانندگی دچار خستگی یا خواب‌آلودگی شدید در یک منطقه امن توقف کرده و کمی بخوابید

برخی از علائم خستگی و خواب‌آلودگی راننده در زیر به‌اختصار می‌آید:

• حرکات نوسانی سر و گردن

• احساس سنگینی در پلک‌ها

• عدم تمرکز روی رانندگی و رؤیا پردازی در ذهن

• عدم توانایی کنترل خودرو بین خطوط

• کاهش سرعت واکنش نسبت به شرایط

• عدم کنترل آگاهانه بر روی سرعت خودرو

• کم شدن توجه به رانندگی

• کاهش سرعت تصمیم‌گیری

• عدم درک مناسب از موقعیت و شرایط موجود

معمولاً خستگی بیشتر از شرایط ناشی از ناراحتی‌های فکری و روانی برای افراد تأثیر می‌گذارد.

بسیاری از سوانح ترافیکی به دلیل خواب‌آلودگی رانندگان اتفاق می‌افتد.

عوامل مختلفی در خواب‌آلودگی رانندگان نقش دارد ازجمله؛

• نداشتن استراحت و خواب کافی

• استراحت در شرایط ناراحت‌کننده و نامناسب

• خوردن مشروبات الکلی قبل از خواب

• خوردن غذاهای سنگین

• تغییر نوبت کاری

رانندگی برای افرادی که نوشابه الکلی و یا مواد مخدر و داروهای خواب‌آور مصرف نموده‌اند تا رفع کامل آثار آن ممنوع است

یکی از نوشیدنی‌هایی که عملکرد راننده را مختل می‌سازد مشروبات الکلی است. شواهد نشان می‌دهد اگر راننده مواد الکلی مصرف نماید، به دلیل ورود الکل به خون، رفتار انسان نیز تغییر می‌کند و راننده دیگر قادر به تصمیم‌گیری به‌موقع در شرایط مختلف نخواهد بود. مصرف مشروبات الکلی باعث خواب‌آلودگی، کاهش ایمنی و سلامت راننده می‌شود و در نتیجه سطح هوشیاری وی پایین می‌آید. در چنین شرایطی توجه راننده به محیط پیرامونش و به مسیری که در آن در حال تردد است، کاهش می‌یابد. لذا شرایط محیطی را به‌درستی درک نکرده، قادر به پیش‌بینی حوادث و رویدادهای احتمالی نخواهد بود و برای رویارویی با آن‌ها برنامه‌ریزی لازم را نخواهد داشت. مستی ناشی از مصرف مواد الکلی باعث از دست دادن کنترل رانندگی می‌شود.

اگر نوشیدنی‌های الکلی یا مواد مخدر مصرف نمایید در صورت رانندگی انجام موارد زیر برای شما غیرممکن خواهد بود:

• کنترل سرعت خودرو

• توانایی کنترل فرمان خودرو

• رعایت فاصله طولی ایمن با کنار جاده و سایر خودروها

•  توجه به چراغ‌های راهنما، عابران پیاده و خطرات احتمالی

• تمرکز بر روی رانندگی

• بیدار ماندن و هوشیاری در طول رانندگی

• تشخیص موقعیت‌های خطرناک

• رعایت ساعت مناسب برای واکنش و عکس‌العمل نسبت به خطرات

عواطف و احساسات بر سیستم اعصاب رانندگان تأثیر بالایی دارد و موجب حواس‌پرتی آن‌ها در حین رانندگی می‌شود. احساسات و هیجان‌های شدید نظیر عصبانیت و ترس، اضطراب، نگرانی و سردرگمی، باعث تحریک‌پذیری بالا در حین رانندگی می‌گردد. از طرفی حالت‌های دیگر عواطف مثل افسردگی، غصه، همدردی، سطح تحریک‌پذیری رانندگان را کاهش می‌دهد؛ بنابراین تحریک‌های عصبی ناشی از عواطف چه در حد افزایش و چه در حد کاهشی باعث افت در کیفیت رانندگی می‌گردد.