راهنمای جامع گواهینامه موتورسیکلت در ایران

رانندگی با موتورسیکلت در شهرهای پرترافیک برای بسیاری از مردم راهی برای دور زدن ترافیک و رسیدن سریع‌تر به مقصد است. با وجود این مزیت‌ها، موتورسیکلت وسیله‌ای پرهیجان و در عین حال خطرناک به‌حساب می‌آید و استفاده ایمن از آن نیازمند آموزش، مهارت و رعایت قوانین است. داشتن گواهینامه موتورسیکلت نه‌تنها به‌معنای اثبات مهارت و توانایی شما در رانندگی با موتور است بلکه از نظر قانونی نیز ضروری است؛ استفاده از موتورسیکلت بدون گواهینامه می‌تواند خسارات و آسیب‌های جبران‌ناپذیر به دنبال داشته باشد و جریمه و حتی توقیف موتور را برای شما به‌همراه دارد. بنابراین قبل از شروع به رانندگی با موتور باید مراحل دریافت گواهینامه را طی کنید و مدارک لازم را آماده سازید.

حداقل سن و سابقه رانندگی

برای دریافت گواهینامه موتورسیکلت داشتن ۱۸ سال تمام شرط اصلی است. علاوه‌بر این سن قانونی، برای موتورهایی با حجم بیش از ۲۰۰ سی‌سی باید حداقل ۳ سال سابقه رانندگی با موتورهای زیر ۲۰۰ سی‌سی داشته باشید. در طرح‌های جدید و برای موتورهای گازی با حجم کمتر از ۲۵۰ سی‌سی، شرایط سنی کمی متفاوت است؛ متقاضیان ۱۵ سال برای موتورهای گازی سری الف‑۱، ۱۷ سال برای موتورهای ۲۵۰ سی‌سی (الف‑۲) و ۱۸ سال برای موتورسیکلت‌های بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ سی‌سی (الف‑۳) باید داشته باشند. هرچه ظرفیت موتور بیشتر می‌شود شرط سنی بالاتر می‌رود و باید پله به پله گواهینامه‌های پایین تر را اخذ کرده باشید.

سلامت جسمی و آزمایش‌های پزشکی

برای ثبت‌نام باید سلامت جسمی، بینایی، شنوایی، تنفسی و حرکتی شما از طریق پزشک معتمد ناجا تأیید شود. این معاینات شامل تعیین گروه خونی و آزمایش خون، معاینه چشم و ارائه گواهی سلامت جسمی است. علاوه بر این، ارائه آزمایش بینایی و ثبت گروه خونی در روند ثبت‌نام الزامی است.

حذف کارت پایان خدمت

در گذشته ارائه کارت پایان خدمت یا برگه وضعیت نظام‌وظیفه یکی از شرایط مهم برای دریافت گواهینامه موتورسیکلت بود؛ اما بر اساس قانون جدید این الزام برداشته شده و نیازی به ارائه این مدرک نیست. با این حال برخی آموزشگاه‌ها ممکن است همچنان این مدرک را طلب کنند، بنابراین بهتر است کارت پایان خدمت یا گواهی اشتغال به تحصیل را همراه خود داشته باشید.

شرط جنسیت و محدودیت برای بانوان

طبق آیین‌نامه فعلی، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران گواهینامه موتورسیکلت را فقط برای آقایان صادر می‌کند. در متن بند ۲۰ آیین‌نامه ذکر شده است که جنسیت در ممنوعیت استفاده از موتور تأثیری ندارد اما تبصره‌ای بیان می‌کند که صدور گواهینامه موتور بر عهده نیروی انتظامی و مخصوص مردان است. به همین دلیل بانوان امکان اخذ گواهینامه موتورسیکلت ندارند و در صورت استفاده از موتور ممکن است جریمه شوند. البته بانوان می‌توانند از وسایل نقلیه‌ای مانند دوچرخه یا بعضی موتورهای برقی استفاده کنند که نیاز به پلاک و گواهینامه ندارند.

مدارک لازم برای ثبت‌نام

مدارک زیر در اکثر آموزشگاه‌های رانندگی از متقاضیان دریافت می‌شود و بهتر است در هنگام مراجعه آماده باشند:

قانون راهنمایی و رانندگی ایران، برای موتورسیکلت‌ها گواهینامه‌هایی با سری‌های مختلف تعریف کرده است که هرکدام برای ظرفیت خاصی از موتور صادر می‌شوند. آشنایی با این رده‌بندی به متقاضیان کمک می‌کند بدانند از چه سنی و با چه شرایطی مجاز به استفاده از موتورسیکلت‌های مختلف هستند.

گواهینامه‌های سری الف

1-الف‑1: مخصوص موتورسیکلت‌های گازی با حجم موتور کمتر از ۲۵۰ سی‌سی است. حداقل سن برای دریافت این گواهینامه ۱۵ سال است. طبق منابع دیگر، در این رده حجم کمتر از ۱۲۵ سی‌سی نیز به عنوان گواهینامه الف‑۱ مطرح می‌شود.

2-الف‑2: برای موتورسیکلت‌های گازی با توان کمتر از ۳۵ کیلووات یا حجم حدود ۲۵۰ سی‌سی. حداقل سن لازم ۱۷ سال است.

3-الف‑3: مربوط به موتورسیکلت‌های با حجم موتور ۲۵۰ تا ۴۰۰ سی‌سی است. سن لازم برای این نوع گواهینامه ۱۸ سال اعلام شده است.

گواهینامه‌های سری ب

این گواهینامه‌ها برای موتورهایی با حجم بالاتر یا کاربردهای حرفه‌ای‌تر صادر می‌شود و به‌صورت پله‌ای افزایش می‌یابد:

ب‑1: با داشتن ۱۸ سال سن و حداقل یک سال اعتبار، این گواهینامه ابتدا برای یک سال اعتبار دارد و در صورت عدم تخلف به پنج سال تمدید می‌شود.

ب‑2: متقاضی باید ۲۱ سال داشته باشد و حداقل دو سال از زمان دریافت ب‑1 گذشته باشد.

گواهینامه‌های سری پ

برای موتورهای بزرگ‌تر و موتورهای سه‌چرخ یا باری، سری پ کاربرد دارد:

پ‑1: شرایط دریافت شامل سن حداقل ۲۳ سال و گذشت دو سال از اخذ گواهینامه ب‑1 است.

پ‑2: نیازمند ۲۳ سال سن و داشتن گواهینامه ب‑2 است.

گواهینامه‌های سری ت

بالاترین رده در گواهینامه‌های موتورسیکلت ایران سری ت است؛ دریافت این گواهینامه‌ها به افراد اجازه می‌دهد تمامی انواع موتورسیکلت‌ها را برانند:

ت‑1: متقاضی باید ۲۵ سال سن داشته باشد و دو سال از صدور گواهینامه پ‑1 گذشته باشد.

ت‑2: شرایط مانند ت‑1 است با این تفاوت که باید دو سال از صدور گواهینامه پ‑2 گذشته باشد. پس از دریافت این گواهینامه، راننده مجاز به استفاده از همه انواع موتورسیکلت‌ است.

جمع‌بندی رده‌بندی

رده‌بندی‌های فوق نشان می‌دهد که برای دسترسی به موتورسیکلت‌های بزرگ‌تر باید سابقه رانندگی و سن بیشتری داشته باشید و هر گواهینامه به‌صورت پلکانی به قبلی وابسته است. 

این موضوع به حفظ ایمنی کمک می‌کند و باعث می‌شود راکبان در حین افزایش مهارت‌های خود، به آرامی به وسایل نقلیه قدرتمندتر دسترسی پیدا کنند.

هزینه کلی دریافت گواهینامه موتور بسته به سال و آموزشگاه کمی متفاوت است. منابع مختلف هزینه‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۴ را ارائه داده‌اند. در جدول زیر ارقام اصلی از چند منبع معتبر گردآوری شده‌اند:

نکات مربوط به هزینه‌ها

·         ارقام بالا تقریبی‌اند و با توجه به آموزشگاه و شهر محل ثبت‌نام ممکن است بین ۸۰۰ هزار تا ۲ میلیون تومان متفاوت باشد.

·         هزینه آزمون مجدد، صدور کاردکس و تمبرهای انتظامی به‌طور جداگانه محاسبه می‌شود.

·         هزینه گواهینامه در طرح یک‌روزه حدود ۶۰ درصد کمتر از حالت عادی است و برای سال ۱۴۰۲ بین ۳۲۵ هزار تا ۶۰۰ هزار تومان گزارش شده است.

به‌دلیل تعداد زیاد موتورسواران بدون گواهینامه، پلیس راهور طرحی را برای صدور گواهینامه موتورسیکلت در یک روز اجرا کرد. در این طرح، مراحل کلاس‌های تئوری حذف شده و متقاضی پس از ثبت نام، تنها امتحان تئوری و یک آزمون عملی ساده انجام می‌دهد. هدف این طرح افزایش تعداد افراد دارای گواهینامه و کاهش تخلفات است.

شرایط ثبت‌نام در طرح یک‌روزه

• متقاضی باید موتورسیکلت به نام خود یا والدینش داشته باشد و اطلاعات پلاک موتور در سامانه ثبت شود.
• سن متقاضی حداقل ۱۸ سال باشد.
• قبولی در آزمون تئوری و عملی الزامی است.
• تکمیل فرم تعهدنامه و منشور قانونی و امضای آن.

مدارک لازم برای طرح یک‌روزه

مدارک این طرح مشابه گواهینامه عادی است، با این تفاوت که مدارک مالکیت موتورسیکلت و ثبت احراز محل سکونت در سامانه سخا الزامی است. هزینه ثبت نام این طرح در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۲۵ هزار تومان اعلام شده است؛ برخی منابع دیگر رقم ۶۰۰ هزار تومان را نیز مطرح کرده‌اند.

مراحل ثبت‌نام آنلاین

برای شرکت در طرح یک‌روزه باید به سامانه ایرانیان موتور (iranianmotorco.ir) مراجعه کنید. مراحل به‌طور خلاصه چنین است:

1. عضویت و ایجاد حساب کاربری در سامانه.
2. ورود با نام کاربری و کد امنیتی و ثبت کد ملی.
3. ثبت اطلاعات موتور شامل VIN، سه رقم و پنج رقم پلاک.
4. انتخاب استان، شهر و آموزشگاه مورد نظر و رزرو نوبت.
5. پرداخت هزینه و دریافت پیامک تأیید.

پس از انجام این مراحل، در روز آزمون به مرکز تعیین شده مراجعه کرده و در آزمون‌های تئوری و عملی شرکت می‌کنید. اگر در همان روز موفق به قبولی شوید، گواهینامه یک‌روزه صادر می‌شود. برای پیگیری صدور، می‌توانید از سامانه رهگیری پست استفاده کنید.

پس از ثبت‌نام و قبولی، صدور گواهینامه ممکن است چند هفته طول بکشد. برای اطلاع از وضعیت صدور، سامانه رهگیری مرسولات سازمانی پست (najatracking.post.ir) ارائه شده است؛ با وارد کردن کد ملی می‌توانید وضعیت ارسال گواهینامه خود را مشاهده کنید. همچنین آموزشگاه‌ها معمولاً یک فیش انتظامی تحویل می‌دهند که هنگام تحویل گواهینامه باید به مأمور پست ارائه شود.